Zbliżają się Święta Bożego Narodzenia, czas w którym robimy porządki w swoich domach, dekorujemy je, kupujemy prezenty, no i oczywiście przygotowujemy jedzenie na kilka świątecznych dni. Dużo jedzenia! Wiąże się to wszystko z zakupami. Produktów jest wiele, lista składników na etykiecie również jest długa, a my chcemy mieć pyszne, tradycyjne i zdrowe Święta. Wielu konsumentów stojąc przy półce sklepowej zastanawia się więc, w jaki sposób dokonać najlepszego dla siebie wyboru.
Mimo, iż świadomość społeczeństwa na temat prawidłowego sposobu odżywiania jest coraz większa, to szeroki asortyment towaru na półkach sklepowych oraz mnogość informacji zawartych na opakowaniach mogą sprawić, że konsument, który nie posiada specjalistycznej wiedzy z zakresu żywienia nie wie, w jaki sposób wybrać odpowiednie dla niego produkty. Niewłaściwe wybory żywieniowe dokonywane przez mieszkańców Unii Europejskiej sprawiają, że na starym kontynencie narasta problem nadwagi i otyłości. W celu poprawy zdrowia i jakości życia ludzi Komisja Europejska, w ramach strategii „od pola do stołu”, zaproponowała, aby produkty obowiązkowo były oznakowane wartością odżywczą z przodu opakowania.
W całej Unii Europejskiej opracowano wiele form etykietowania wartością odżywczą na przodzie opakowania, a jedną z nich jest właśnie system Nutri-Score, który ze względu na schemat znakowania kolorami, wydaje się być najbardziej czytelny z punktu widzenia konsumenta.
Jest to też system szczególnie preferowany przez wiele państw członkowskich UE, choć Komisja Europejska nie zaleca obecnie konkretnego sposobu znakowania.
Nutri-Score jest uproszczonym systemem znakowania produktów spożywczych z przodu opakowania, przedstawionym w formie pięciokolorowej skali – od ciemnozielonego, który oznacza produkty spożywcze o najwyższej wartości odżywczej, do ciemnopomarańczowego oznaczającego produkty o jej niższej wartości. Kolory powiązane są z literami od A do E.
System Nutri-Score został opracowany przez zespół prof. Serge’a Hercberga, naukowca znanego z badań nad epidemiologią żywieniową.
Opiera się na naukowej metodzie oceny wartości odżywczej produktów, opracowanej w 2005 roku przez zespół badawczy z brytyjskiego Oxford University i zatwierdzonej w 2007 r. przez brytyjską Food Standards Agency (FSA). Podstawą wyniku jest zbudowane przez zespół naukowców równanie, tzw. punktacja Raynera.
Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania konsument ma - według autorów - otrzymać przejrzystą i zrozumiałą informację na temat wartości odżywczej produktów. Zamysłem systemu jest nie tylko uzupełnienie obowiązkowego znakowania wartością odżywczą, ale również:
- zapewnienie konsumentom uproszczonych informacji, w celu dokonywania bardziej świadomych, zdrowych i zrównoważonych wyborów żywieniowych co w konsekwencji ma zapobiec rozwojowi chorób dietozależnych
- zachęcenie producentów do poprawy składu produktów np. przez zastępowanie składników zdrowszymi wariantami żywności. W szczególności dotyczy to wysoko- i średnioprzetworzonych środków spożywczych, które poprzez polepszenie wskaźnika Nutri-Score - mają się stać korzystniejsze żywieniowo.
Te kraje, które zdecydowały się dobrowolnie wdrożyć system na swoim terytorium dokonały oficjalnej notyfikacji do KE. Przyjęły własne regulacje prawne, które poprzedziły sprawdzeniem oczekiwań konsumentów, uzasadniły przyjęcie aktów prawnych i poinformowały o tym KE na podstawie art. 23 rozporządzenia 1924/2006. Określa się je tym samym jako kraje oficjalnie zaangażowane w Nutri-Score, które podnoszą wiele argumentów przemawiającymi za przyjęciem takiego sposobu informowania konsumentów na froncie etykiety.
Zalety Nutri-Score
Po pierwsze, system jest łatwy w zrozumieniu oraz przydatny w wyborze produktów w sklepie, ponieważ dzięki nieskomplikowanemu oznaczeniu na etykiecie konsument widzi, jaką wartością odżywczą cechuje się dany produkt. Potwierdzają to badania zaprezentowane w British Medical Journal w 2017 r., które pokazują, że 52% ankietowanych uważa Nutri-Score za schemat zrozumiały w porównaniu z innymi systemami znakowania, natomiast 40% twierdzi, że etykieta jest pomocna w wyborze podczas zakupów.
Po drugie, jest to wiarygodny sposób oznakowania, który został opracowany przez naukowców badających rolę odżywiania w rozwoju chorób dietozależnych.
Po trzecie, Nutri-Score jest systemem obiektywnym, ponieważ jest obliczany na podstawie zawartości składników w 100 g lub 100 ml produktu i tym samym pozwala na porównywanie podobnych produktów spożywczych w ramach tej samej kategorii.
Wady Nutri-Score
Niemniej jednak, grupa kilku państw Unii Europejskiej (Włochy, Grecja, Cypr, Czechy, Węgry, Rumunia i Łotwa) ostro krytykuje oznakowanie Nutri-Score. Zdaniem tych krajów schemat powinien dostarczać pełnej informacji o składnikach odżywczych w produkcie, a w obecnym kształcie jest zbyt uproszczony co w konsekwencji może zniechęcać konsumentów do czytania pozostałych informacji na etykiecie. Ponadto, dyskryminuje producentów żywności spożywanej w niewielkich ilościach, gdyż system opiera się na ogólnym progu 100 g/100 ml a nie na dziennym spożyciu.
Co więcej, zdaniem 7 krajów wyrażających sprzeciw wobec takiego oznakowania, system uderza w produkty jednoskładnikowe, niskoprzetworzone, z chronionymi oznaczeniami – ChNP, ChOG, GTS - oraz określone w przepisach jakości handlowej środki spożywcze, których skład nie może być modyfikowany, dlatego tym samym powinny być one wyłączone z obowiązku zamieszczania grafiki Nutri-Score.
System faworyzuje więc żywność średnio- i wysokoprzetworzoną, co stoi w sprzeczności z ideą poprawy nawyków żywieniowych mieszkańców Unii Europejskiej. Co istotne, system ocenia produkt zero-jedynkowo tzn. jako korzystny lub niekorzystny dla konsumenta. Taki przekaz ma mieć również oznaczenie kolorystyczne stosowane w schemacie:
- Zielony kojarzy się z bezpieczeństwem sugerując jednocześnie, że produkt może być spożywany bez umiaru,
- Kolor czerwony kojarzy się zwykle z czymś negatywnym. Daje on więc sygnał, że danego produktu nie należy spożywać w nadmiarze, ale jednocześnie może powodować przeświadczenie, że jest to środek spożywczy niebezpieczny, co jest niezgodne z prawdą.
Oczywiście są produkty, co do których zaleca się okazjonalne spożycie ale nie są one niebezpieczne, a każdy artykuł spożywczy dostępny na rynku powinien znaleźć swoje miejsce w zbilansowanej diecie. Nutri Score nie uwzględnienia więc ogólnej diety osoby, wielkości spożytej porcji lub częstotliwości spożycia.
Stanowisko Polski w sprawie Nutri-Score
Choć Polska nie zajęła do tej pory stanowiska w sprawie systemu Nutri-Score to na półkach sklepowych możemy znaleźć coraz więcej produktów, na których pojawia się to 5-literowe oznaczenie. Polska nie przyjęła przepisu prawnego w sprawie stosowania wyżej wymienionego schematu na opakowaniach, co oznacza, że stosowanie go na rynku polskim może potencjalnie naruszać przepisy rozporządzenia (UE) 1169/2011 i rozporządzenia (WE) 1924/2006. Istnieją interpretacje, wedle których przekazywanie informacji dobrowolnej, w sytuacji gdy konsumenci nie są w stanie sprawdzić jakie są zasady jej stosowania (bo nie ma takiego przepisu prawnego), może naruszać art. 36 rozporządzenia 1169/2011.
Ponadto, stosowanie tego rodzaju oświadczeń wymaga notyfikacji do KE co w przypadku Polski nie miało miejsca.
Jaką ocenę w systemie Nutri-Score uzyskałaby żywność, którą kupujemy, by przygotować potrawy wigilijne?
Większość serwowanych na świątecznym stole dań, to potrawy tradycyjne, które są przygotowywane specjalnie na ten wyjątkowy czas w roku. Czy zawsze są to potrawy o korzystnym profilu żywieniowym? Czy znając klasyfikację wybranych produktów według systemu Nutri-Score włączylibyśmy każdy z nich do naszego świątecznego menu? Przyjrzyjmy się przykładom, stanowiącym podstawę wielu potraw wigilijnych.
Pierwszą kategorią żywności, której spożycie w okresie Świąt Bożego Narodzenia znacząco wzrasta są z pewnością ryby. Kupujemy zarówno ryby świeże, jak i mrożone, takie jak: karp, dorsz, morszczuk. Popularnością cieszą się również ryby wędzone takie jak chociażby łosoś, a także marynowane, jak na przykład śledzie.
Ryby są w naszej diecie nieocenionym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 - przede wszystkim kwasu eikozapentaenowego (EPA) oraz dokozaheksaenowego (DHA) oraz dostarczają wartościowego białka. W postaci świeżej, bądź mrożonej cechują się stosunkowo niską wartością energetyczną oraz niewielką zawartością tłuszczów nasyconych, sodu/soli i znikomą ilością cukrów.
Wartość odżywcza świeżych ryb wpływa na to, że w systemie Nutri-score otrzymują one najczęściej oznaczenie A lub B, co pozwala na sklasyfikowanie ich jako produktów istotnych w codziennej diecie, które warto spożywać często.
Przykładem są filety ze świeżego dorsza atlantyckiego, charakteryzujące się następującą wartością odżywczą: wartość energetyczna: 320 kJ/ 76 kcal; tłuszcz: 0,7 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 0,31 g; węglowodany: 0,13 g, w tym cukry: 0 g; błonnik: 0 g; białko: 17,2 g; sól: 0,2 g. Taki produkt w systemie Nutri-score otrzyma oznaczenie: B.
Podobną ocenę uzyskują również porcje mintaja panierowane, głęboko mrożone oraz popularne paluszki rybne. Wartość odżywcza typowego produktu rybnego w panierce przedstawia się następująco: wartość energetyczna: 816 kJ/ 195 kcal; tłuszcz: 7,7 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 0,6 g; węglowodany: 18 g, w tym cukry: 0,8 g; błonnik: 0,8 g; białko: 13 g; sól: 0,82 g. Pozwala to na zastosowanie w oznakowaniu Nutri-score koloru jasnozielonego i litery B.
Inaczej wygląda punktacja dla ryb wędzonych i marynowanych, które zawierają dodatek soli. Kawałki łososia atlantyckiego wędzone na gorąco charakteryzują się następującą wartością odżywczą: wartość energetyczna: 1012 kJ/ 243 kcal; tłuszcz: 17 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 2,6 g; węglowodany: 0 g, w tym cukry: 0 g; błonnik: 0 g; białko: 22 g; sól: 1,3 g.
Obliczając wartość Nutri-score dla produktu wędzonego na gorąco, o wskazanej powyżej wartości odżywczej, otrzymujemy Nutri-score C wraz z kolorem żółtym.
Według zasad systemu, oznacza to, że taki produkt powinien to być spożywany w sposób umiarkowany.
Mniej korzystna od powyższej jest ocena, jaką w systemie Nutri-score otrzymują filety śledziowe marynowane w oleju rzepakowym. Produkt o następującej wartości odżywczej: wartość energetyczna: 1134 kJ/ 274 kcal; tłuszcz: 25 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 2,3 g; węglowodany: 3,9 g, w tym cukry: 3,4 g; błonnik: 0 g; białko: 8,2 g; sól: 2,6 g, po obliczeniu zgodnie z zasadami systemu, otrzymuje Nutri-score D, któremu towarzyszy kolor ciemnopomarańczowy:
Niewątpliwie, na takie oznaczenie wpływa fakt, iż sposób produkcji zakłada zarówno dodatek soli, jak i oleju roślinnego do tego produktu.
Inną potrawą, której nie może zabraknąć na wigilijnym stole jest barszcz czerwony. Przykładowy produkt dostępny na rynku charakteryzuje się następującą wartością odżywczą: wartość energetyczna: 1134 kJ/ 274 kcal; tłuszcz: 2,5 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 0,2 g; węglowodany: 6,1 g, w tym cukry: 3,2 g; błonnik: 1,0 g; białko: 0,8 g; sól: 0,7 g. Na podstawie obliczeń według systemu Nutri-score produkt ten otrzymałby klasyfikację: C w połączeniu z kolorem żółtym.
Kolejnym produktem spożywanym chętnie przez wielu konsumentów w okresie Świąt Bożego Narodzenia są z pewnością pierniczki i inne ciastka korzenne. Występują one w różnych wariantach smakowych: w czekoladzie, z lukrem, bez polewy, co z pewnością będzie miało wpływ na ich klasyfikację w systemie Nutri-score. Przykładowa wartość odżywcza dostępnych na sklepowych półkach pierników glazurowanych jest następująca: wartość energetyczna: 1602 kJ/ 381 kcal; tłuszcz: 11,1 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 2,6 g; węglowodany: 61,2 g, w tym cukry: 40,3 g; błonnik: 2,5 g; białko: 7,7 g; sól: 0,28 g. W związku z tym, na ich etykiecie znalazłaby się litera D i kolor ciemnopomarańczowy:
Ciastka korzenne typu Speculaas o następującej wartości odżywczej: wartość energetyczna: 1968 kJ/ 469 kcal; tłuszcz: 18,1 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 7,3 g; węglowodany: 66,9 g, w tym cukry: 35,5 g; błonnik: 4,7 g; białko: 7,3 g; sól: 0,80 g ocenione zostaną w systemie Nutri-score literą E. Głównym powodem jest tutaj przede wszystkim zawartość cukru, ale także nasyconych kwasów tłuszczowych.
Tradycyjną pozycją w wigilijnym menu jest również makowiec. Składniki wykorzystywane do jego produkcji, takie jak nasiona maku, orzechy oraz rodzynki, prezentują się w skali Nutri-score bardzo korzystnie. Nasiona maku, o następującej wartości odżywczej: wartość energetyczna: 2140 kJ/ 518 kcal; tłuszcz: 42 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 4,4 g; węglowodany: 4,2 g, w tym cukry: 0,3 g; błonnik: 21 g; białko: 20 g; sól: 0,05 g, otrzymują ocenę B. Należy tutaj oczywiście wziąć pod uwagę fakt, iż przedstawiona wartość odżywcza dotyczy 100 g tego produktu. Natomiast orzechy laskowe oraz orzechy włoskie otrzymują w klasyfikacji Nutri-score oznaczenie A wraz z kolorem ciemnozielonym, jako produkty o wysokiej wartości odżywczej, bardzo ważne w diecie, które warto spożywać w większej ilości lub częściej.
Sam makowiec prezentuje się już jednak nieco inaczej. Wartość odżywcza typowego ciasta (makowca), dostępnego na sklepowych półkach jest następująca: wartość energetyczna: 1274 kJ/ 304 kcal; tłuszcz: 12,3 g, w tym kwasy tłuszczowe nasycone: 4,7 g; węglowodany: 41,9 g, w tym cukry: 20,5 g; błonnik: 2,0 g; białko: 5,4 g; sól: 0,20 g. W związku z tym jego Nutri-score to D.
Jak obrazują powyższe przykłady, ocena żywności według systemu Nutri-score może być bardzo różna, w zależności od uzyskanej przez dany produkt sumy punktów składników pozytywnych i sumy punktów składników do ograniczenia. Może to stanowić pewien drogowskaz żywieniowy dla konsumenta przy wyborze produktów na wigilijny stół, lecz nie powinno stać się jedynym czynnikiem determinującym ten wybór. Należy również pamiętać o tym, że nawet żywność oznakowana kolorem ciemno-pomarańczowym lub czerwonym w systemie Nutri-score pozostaje żywnością bezpieczną dla konsumentów i nadającą się do spożycia.
Alternatywne sposoby znakowania żywności
Jak wspomniano powyżej, w Unii Europejskiej, oprócz schematu Nutri-Score, istnieją jeszcze inne rodzaje systemów znakowania na froncie opakowania, które zostały zatwierdzone lub opracowane przez organy sektora publicznego. Jednym z nich jest tzw. Traffic Lights Labelling (oznakowanie sygnalizacją świetlną) oparty na systemie kolorów (podobnie o system kolorów opiera się Nutri Score). Schemat przedstawia w trzech kolorach: czerwonym, żółtym i zielonym wartość produktów spożywczych, które oceniane są pod względem zawartości następujących składników odżywczych: tłuszczów, kwasów tłuszczowych nasyconych, całkowitej zawartości cukru, soli w gramach i energii (kcal).
Traffic Lights Labelling, źródło: food.gov.uk
Innym przykładem jest włoski schemat Nutrinform Battery, który uwzględnia wartości odżywcze w odniesieniu do przewidzianej porcji i porównuje je z referencyjnymi wartościami spożycia poduktu. Ten alternatywny dla Nutriscore system nie koncentruje się się na ocenie danego produktu, ale informuje co może on wnieść do diety konsumenta. Oznakowanie włoskim systemem na froncie opakowania zaaprobowała Słowacja.
Nutrinform Battery, źródło: nutrinformbattery.it
Bardziej ogólnym systemem znakowania wartością odżywczą na froncie opakowania jest tzw. "Keyhole Logo” (system dziurki od klucza). To opracowane przez szwedzką krajową agencję ds. zdrowia logo umieszcza się na bardziej wartościowych produktach żywnościowych i stosowane jest głównie w krajach skandynawskich będących członkami UE oraz krajach spoza UE tj. Norwegia i Islandia. Należy podkreślić, że logo nie może być stosowane na opakowaniach środków spożywczych o ubogiej wartości odżywczej.
Keyhole Logo, źródło: Food Navigator